Pod Lupom: Preporuke kao rezultat posmatranja Opštih izbora 2022. godine

Posmatračka misija Koalicije „Pod lupom“ ocijenila je da je izborni dan 2. oktobra 2022. godine na najvećem broju biračkih mjesta protekao u skladu sa Izbornim zakonom BiH i podzakonskim aktima. Zabilježeno je i da su primjetna poboljšanja nekih segmenata izbornog procesa u odnosu na prethodne izborne cikluse, a što je dobrim dijelom rezultat implementacije 14 preporuka Koalicije „Pod lupom“ samo za ove izbore tj. niza tehničkih unapređenja u procesu glasanja na izborni dan. U odnosu na ranije izborne cikluse zabilježeno je manje slučajeva zloupotreba pomoći pri glasanju i porodičnog glasanja.

Opšti izbori u Bosni i Hercegovini (BiH) 2022. godine organizovani su i provedeni u izazovnom političkom trenutku. Period od održavanja posljednjih Opštih izbora 2018. godine obilježen je nepotpunom implementacijom rezultata izbora, političkim blokadama funkcionisanja vlasti, neispunjavanjem uslova i prioriteta Evropske komisije (EK), globalnom pandemijom koronavirusa, propalim pregovorima o izbornoj reformi, nepovjerenjem građana/ki u izborni proces i institucije, te pokušajima blokade održavanja i/ili odgađanja redovnih izbora.

Kao i u ranijim izbornim ciklusima, zabilježeno je da značajan broj političkih subjekata provodi aktivnosti izborne kampanje prije njenog zvaničnog početka, posebno u segmentu plaćenog oglašavanja na društvenim mrežama. Nastavljajući praksu započetu tokom izbornog ciklusa Lokalnih izbora 2020., CIK BiH novčano je sankcionisala niz političkih subjekata i/ili kandidata istih za plaćeno oglašavanje na društvenoj mreži Facebook u vremenu prije početka izborne kampanje, uključujući i za slučajeve ove nepravilnosti koje je prijavila Koalicija „Pod lupom“. Pored plaćenog oglašavanja na društvenim mrežama, zabilježeno je da su pojedini politički subjekti započeli sa aktivnostima koje su de facto aktivnosti izborne kampanje na terenu, a koje nisu internog stranačkog karaktera, te da se u tom smislu u velikoj mjeri koristi tzv. siva zona Izbornog zakona BiH koja izričito zabranjuje samo plaćeno oglašavanje prije zvaničnog početka izborne kampanje. Trenutna zakonska rješenja ne poznaju sankcije niti zabranjuju sve ove ostale aktivnosti izborne kampanje, čime se na određeni način obesmišljava određivanje kampanje u trajanju od 30 dana, kad ona u praksi traje daleko duže.

Preporuke su nastale kao rezultat posmatranja Opštih izbora 2022. godine u Bosni i Hercegovini

1. U izborni proces uvesti mašine za skeniranje glasačkih listića (skenere) ili druge nove tehnologije koje će spriječiti zloupotrebe i onemogućiti povrede Izbornog zakona BiH prilikom utvrđivanja volje birača na biračkim mjestima na izborni dan, prateći pritom standarde i kriterijume sigurnosti, izvodivosti, dugoročnosti i isplativosti odabranog rješenja.

2. Uvesti elektronsku identifikaciju birača na biračkom mjestu.

3. Obezbijediti unos rezultata glasanja u elektronski sistem CIK BiH (JIIS) sa biračkog mjesta, odmah po utvrđivanju rezultata glasanja za svaki nivo koji se bira na izborima.

4. Izmijeniti postupak odabira predsjednika i zamjenika/ce biračkog odbora na način da iste biraju opštinske/gradske izborne komisije na osnovu javnog poziva i kriterijuma koje će propisati CIK BiH, a koji će biti imenovani i obučavani za rad u neizbornim godinama.

5. Omogućiti prigovor na izborni proces svima u svakoj fazi izbornog procesa.

6. Unaprijediti objavljivanje informacija o zaprimljenim prigovorima i žalbama o istima, na internet stranici CIK BiH, na način da se kreira baza podataka koja će sadržavati iste u izvornom obliku, uz prateće odluke o postupanju po istima. Bazu podataka, odnosno objavljivanje informacija o prigovorima i žalbama proširiti i na prigovore upućene izbornim komisijama osnovnih izbornih jedinica.

7. Uvesti obavezu poništenja izbora za ona biračka mjesta gdje se utvrdi višak glasačkih listića.

8. Sniziti unutarstranački izborni prag za opšte izbore u BiH sa 20% na 10% i izjednačiti ga sa unutarstranačkim izbornim pragom za lokalne izbore.

9. Revidirati izborne jedinice i broj mandata za državni i entitetske parlamente kako bi se osigurao princip jednakosti glasa.

10. Pojednostaviti proceduru za akreditovanje građanskih, nestranačkih posmatrača koje akredituje CIK BiH uvođenjem mogućnosti za podnošenje zahtjeva u elektronskom obliku. Pojednostaviti propisani izgled akreditacija i ubrzati postupak izdavanja istih.

Posmatračka misija Koalicije „Pod lupom“ izdala je opština dokument na 60 stranica koji možete pronači na njihom sajtu-